De overheid blijft als werkgever aan een hoog tempo uitdeinen. HLN dook in nooit eerder gepubliceerde cijfers en ontdekte dat de groei indrukwekkend is: 39.000 ambtenaren erbij in amper vijf jaar tijd. Dat is een pak meer dan in de periode voordien. Het gaat de laatste jaren zelfs zo hard dat de privésector qua groei vlotjes voorbijgestoken werd. Steeds meer mensen zijn afhankelijk van de staat.
De begrotingen van onze overheden mogen in veel gevallen dan wel rood kleuren, dat belet hen niet om steeds meer personeel aan te nemen. Tussen eind 2019 en eind 2024 zijn er welgeteld 39.200 voltijdse overheidsjobs bijgekomen. Daarmee kan je de volledige bevolking van steden als Lier, Ninove of Waregem werk geven. Ondanks moeilijke jaren, met onder meer de coronacrisis en de energiecrisis, bouwde de overheid haar personeelsbestand dus stevig uit. Ze deed dat zelfs aan een tempo dat hoger ligt dan vóór de crisisjaren.
Symbolische grens
Tussen eind 2014 en eind 2019 kwamen er ‘slechts’ 25.500 voltijdse overheidsjobs bij. De laatste vijf jaar ligt dat cijfer anderhalve keer hoger. Het maakt dat we in ons land de symbolische grens van één miljoen voltijdse ambtenaren in zicht hebben. Als de groei zich op deze manier doorzet, dan is het eind 2028 al zover.
De overheid heeft de privésector qua banengroei de laatste jaren voorbijgestoken. Tussen 2014 en 2019 lag de groei aan overheidsjobs drie keer lager dan de groei aan jobs bij privéondernemingen. Vandaag zijn de rollen omgedraaid. De groei van de tewerkstelling bij de overheid ligt sinds 2019 liefst 70% hoger dan in de privésector. Anders gezegd: er kwamen in ons land verhoudingsgewijs meer ambtenaren bij dan ‘gewone’ werknemers.
De impact daarvan op de maatschappij mag je niet onderschatten, vindt Ivan Van de Cloot, hoofdeconoom bij de denktank Stichting Merito. De overheid vist niet alleen de vijver van de private sector leeg, maar ze zorgt er ook voor dat steeds meer mensen afhankelijk worden van de staat voor hun inkomen. Zelfs politici lijken nog amper grip te hebben op de groei. Het is op hol geslagen.
Professor bestuurskunde Bram Verschuere (UGent) is het daar niet mee eens. Hij vindt dat je niet automatisch kan besluiten dat de grote groei aan overheidspersoneel een slechte zaak is. Misschien zijn veel van die aanwervingen noodzakelijk geweest? Omdat de samenleving steeds meer eisen stelt aan de overheid, bijvoorbeeld. Het gaat bovendien ook niet énkel om mensen die aan een bureau op een ministerie werken. Er worden veel jobs gecreëerd die we als een kerntaak van de overheid beschouwen: denk maar aan de politie of het onderwijs.
Zeker die laatste sector speelt een cruciale rol in de toename. Zo blijkt het onderwijs in zijn eentje verantwoordelijk voor dik 65% van de groei aan ambtenaren sinds 2014. Het gaat om meer dan 42.000 extra banen in tien jaar tijd. Opvallend: vooral Vlaanderen steekt er met kop en schouders boven uit. De voorbije twee jaar alleen al kwamen er liefst 7.000 jobs bij in het Vlaams onderwijs. Dat staat in schril contrast met het Franstalig onderwijs. Daar verdwenen er in diezelfde periode 47 jobs. Dat grote verschil is meteen ook de belangrijkste reden waarom Vlaanderen het landsdeel is waar het aantal ambtenaren sinds 2023 het sterkst groeit.
Volgens onderwijsexpert Wouter Duyck (UGent) heeft alles te maken met centen. De financiële situatie in Franstalig België laat minder ruimte voor groei. Hij vindt echter niet dat Vlaanderen het beter doet omdat het meer onderwijspersoneel aanneemt. Men denkt altijd: we hebben een onderwijscrisis, dus er moet meer geld en personeel bijkomen. Dat is een verkeerde reflex. In Vlaanderen heeft het secundair onderwijs nu al 30% méér personeel per kind dan het Europese gemiddelde. Niettemin kampt Vlaanderen al jaren met een leerkrachtentekort. Dat staat haaks op die forse groei. Daarom zeg ik al jaren dat het tekort op te lossen valt. Deze cijfers tonen dat aan. Er is geen tekort aan personeel in ons onderwijs. We zetten het personeel verkeerd in.
Leger afgebouwd
In andere belangrijke overheidssectoren, zoals de politie of het leger, is de groei veel minder uitgesproken. Zo kwamen er bij de federale politie in tien jaar tijd slechts 1.000 extra voltijdse banen bij. Bij de lokale politie gaat het om ongeveer 1.500 extra jobs. Het leger werd dan weer afgebouwd en doet het met ruim 3.000 minder voltijdse soldaten dan tien jaar geleden. Al is de kentering daar wel ingezet en gaat de curve sinds 2022 opnieuw omhoog. Niet toevallig valt dat samen met de start van de oorlog in Oekraïne.
Als je alle cijfers op een rij zet, zie je dat de overheid in haar geheel alleen maar is toegenomen. Sterker, er is slechts één bestuursniveau waar een daling te zien is en dat is bij de provincies. Daar verdwenen de voorbije twee jaar iets meer dan 200 jobs. Een bescheiden krimp die te verklaren valt door een verschuiving van bevoegdheden. Die jobs zijn dus niet echt verdwenen, legt professor Verschuere uit. Ze zijn eerder verschoven naar de gewesten of naar de lokale besturen. Die hebben een deel van de taken van de provincies overgenomen.
Volgens zijn collega Herman Matthijs (UGent), professor overheidsfinanciën, is dat een oud zeer bij de overheid. Jobs verdwijnen er zelden helemaal. In veel gevallen worden ambtenaren verplaatst naar andere diensten. Echte besparingen kan je daardoor niet realiseren. Econoom Ivan Van de Cloot waarschuwt nochtans: De kost van de overheid blijft op die manier oplopen.
Alle experten die wij spraken, zijn het erover eens dat de overheid het ook met minder personeel zou kunnen redden. Alleen al in het onderwijs kan je nog veel efficiëntiewinst boeken, meent Wouter Duyck. Bijvoorbeeld door leerkrachten te laten focussen op hun kerntaak: lesgeven. Vandaag is te veel onderwijspersoneel bezig met het oplossen van maatschappelijke problemen als armoede of zorg. Dat kost handenvol geld en houdt leerkrachten weg uit de klas. Volgens Van de Cloot organiseren we ons onderwijs ook niet efficiënt genoeg. Scholen worden financieel gestimuleerd om steeds meer studierichtingen te creëren terwijl er van sommige opleidingen een overaanbod is.
Verschuere ziet andere terreinen waar nog winst te boeken valt: onze staatsstructuur. Als je van een wit blad zou vertrekken, dan zou je nooit een overheid tekenen zoals we die in België kennen. We hebben veel verschillende bestuurslagen die elkaar deels overlappen. Dat zorgt voor meer personeel en minder efficiënt bestuur.
Daarop ingrijpen is niet eenvoudig en ligt politiek gevoelig, maar volgens Verschuere zou je op korte termijn toch een paar stappen kunnen zetten. Men zou eindelijk eens kunnen doorpakken met een aantal hervormingen waar al lang over gediscussieerd wordt. Zoals het afschaffen van de provincies of het fuseren van gemeenten.
Niet wéér de kaasschaaf
Volgens Verschuere is het alleszins geen goed idee om te besparen door in alle publieke sectoren 1 of 2% van het personeelsbestand af te knijpen. Ze noemen dat de ‘kaasschaaf’-methode. Die wordt helaas vaak toegepast binnen de overheid. Meestal omdat men geen keuzes durft te maken binnen een regering met veel partijen. Het is vaak veel makkelijker om aan iedereen te zeggen: ‘Doe het met 2% minder op jullie departementen’, dan om een écht debat te hebben over welke taken een overheid moet uitvoeren.
Dat kerntakendebat is volgens alle experten die we spraken essentieel de komende jaren. Als we de overheid niet eindeloos willen laten groeien, dan moeten we ernstig nadenken over wat nog een taak is van de overheid, en wat niet, zegt Van de Cloot. Enkel zo kan je op termijn de toename van het aantal ambtenaren onder controle krijgen.
Morgen deel 2 Overheid geeft veel geld uit, maar wat krijg je ervoor terug?
—
Zo gingen we te werk
De onderzoekscel van HLN vroeg nieuwe cijfers op bij de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid en andere overheidsdiensten, analyseerde die en sprak met experten. Om de groei correct weer te geven, hielden we rekening met ambtenaren die deeltijds werken. Twee ambtenaren die halftijds werken, werden daarom geteld als slechts één voltijdse ambtenaar. Belangrijk: de zorgsector hebben we voor dit onderzoek buiten beschouwing gelaten. In die sector is het moeilijker om private en publieke jobs van elkaar te scheiden.
Gepubliceerd in HLN, 16 oktober 2025, PDF
