In deze Coronatijd moeten vele dingen helaas anders dan we zouden wensen. Zo ook in onze scholen, waar onze oudere leerlingen opnieuw gedeeltelijk veroordeeld zijn tot afstandsonderwijs. Dat liep niet altijd en overal goed in de eerste golf. Onderzoek van onderwijseconoom De Witte toonde aan dat de schoolsluiting voor de zomer, ondanks de digitale alternatieven, tot een half jaar leerachterstand leidde. Bovenop de minstens even grote achteruitgang die ons onderwijs de voorbije twee decennia al opliep. En de ongelijkheid werd groter. De vele inspanningen die leraren en leerlingen deden leverden dus niet evenveel op als gehoopt. Er zijn verzachtende omstandigheden: de crisis was onverwacht en onvoorbereid, en dan zijn fouten onvermijdelijk. Maar het is cruciaal dat we hieruit leren voor deze tweede golf. Eén van de fouten die we niet mogen herhalen, is dat teveel scholen geen volwaardige examens organiseerden. Dat kàn, en moet straks anders met Kerst. Examens hebben namelijk vele positieve effecten.
Voor vele ouders en leraars is dit een open deur intrappen, maar het werd voor de zomer toch door nogal wat mensen en experts in twijfel getrokken. Daarom wordt ook het evidente best nog eens duidelijk gesteld: kinderen doen harder hun best op school als er examens zijn. Ze studeren meer dan ze zouden doen zonder examens. In de ideale wereld zou dat misschien niet zo zijn, en kunnen we dromen van Rousseau’s nobele wilde die met volle goesting uren integralen zit op te lossen, of elekriciteitsschema’s instudeert. Die uren aan haar houten kast werkt. En ondertussen moeiteloos de verleiding van de Playstation in de hoek van de kamer weerstaat. Hoe mooi zou de wereld niet zijn als iedereen continu en onvermoeibaar de maximale zelfontplooing nastreeft, zonder enige externe druk. Helaas, kinderen zijn ook mensen. Uitgerekend voor kinderen met onvolgroeide hersenen is externe sturing en structuur soms ook belangrijk om het beste uit zichzelf te halen. We weten uit tijdsbestedingsonderzoek dat de meeste tijd en energie voor de verwerking van leerstof gespendeerd wordt in aanloop naar examens. Neem die examens weg, en je verliest ook de voorafgaande inspanning. Het zal voor vele ouders met thuis studerende kunderen bekend klinken deze dagen: “we moeten dat toch niet kennen voor het examen, dus het doet er niet toe”.
Onderzoek bevestigt de anekdotiek. Een studie vatte 100 jaar onderzoek naar het effect van examens samen: 640 effecten uit 177 wetenschappelijke studies, afgenomen bij 7 miljoen leerlingen. De conclusie was duidelijk: het effect van examens op leerprestaties is zeer groot. Dubbel zo groot als het gemiddelde effect van alle onderwijsmaatregelen die je kan bedenken, en ooit onderzocht werden. Als je twee groepen gelijkaardige kinderen mét en zonder examens hetzelfde onderwijs zou geven, zal 80% van de kinderen in de examengroep beter scoren dan het gemiddelde van de andere groep zonder examen. Wie examen aflegde zal op een onverwachte, onafhankelijke test nadien, twee à drie punten op 20 beter scoren dan wie niet getest werd. En ook op lange termijn onthouden kinder tot de helft meer van wat ze leerden als ze getest werden. Het sterkste effect werd gevonden voor examens waar gevolgen aan verbonden zijn, en testen waarbij leerlingen feedback krijgen over hun prestatie, gericht op remediëring en opvolging.
Examens zijn dus een zeer goedkope, maar ook een zeer effectieve manier om leerprestaties te verhogen. Het effect is bijvoorbeeld vier keer groter dan het installeren van kleinere klassen, wat een zeer grote loonkost zou vergen. Groter ook dan bijvoorbeeld de invloed van afkomst, waar veel over geklaagd wordt, maar de overheid vaak machteloos is. Dit effect kan je dus meer dan compenseren louter door het onderwijs te laten volgen door examens. In tijden waar immense leerachterstand opgelopen wordt mogen we dit echt niet laten liggen. Uit kwalitatief onderzoek (245 studies, 30 landen) bleek overigens dat de effecten ervaren door leraars en leerlingen nog groter zijn dan de effecten gemeten met kwantitatieve proeven.
Naast dit positieve effect van examens op leren zelf, is het tenslotte ook cruciaal dat ook in crisistijd examens afgenomen worden omdat ze essentiële mijlpalen zijn voor doorstroom en oriëntering in ons onderwijsstelsel. Het zijn objectieve aanknopingspunten voor studieadviezen over de verdere onderwijsloopbaan. Attesten en diploma’s zorgen er mee voor dat jongeren terechtkomen in die opleidingen die het best aansluiten bij interesses en talenten. Onderzoek toont aan dat objectieve toetsen ook de beste garantie bieden voor faire studieoriëntering voor kwetsbare kinderen, veel meer dan subjectieve oordelen.
Voor de opleidingen zelf garanderen examens ook noodzakelijke startcompetenties. Binnen, én buiten het leerplichtonderwijs: ook voor het Vlaamse hoger onderwijs is het van cruciaal belang dat formele evaluatie zo snel mogelijk hersteld wordt, en ook gegarandeerd wordt voor veranderende epidemiologische omstandigheden.
Het ontbreken van examens op vele scholen in juni heeft tijdelijk deze belangrijke functies zeker ondergraven. Zo was het aantal C-attesten in het ASO de voorbije zomer slechts een derde van het aantal vorig jaar. Eenzelfde scherpe daling tekende zich af in TSO, terwijl het verschil in BSO het kleinst was. Het aantal B-attesten, waarbij een leerling wel naar een volgend jaar mag mits een andere studierichtingen, daalde ook. Een dalend aantal negatieve attesten in combinatie met dalende leerprestaties hypothekeert de handhaving van onderwijskwaliteit op lange termijn.
Deze tijdelijke opschorting, hoe begrijpelijk ook, is dus niet voor herhaling vatbaar. Dat is ook perfect mogelijk. Examens kunnen zelfs bij opflakkeringen van de epidemie in het verdere schooljaar veilig georganiseerd worden, zoals in het hoger onderwijs ook bleek. Andere locaties, flexibel spreiden in de tijd om kleinere groepen te ontvangen, online tests, … Er zijn vele mogelijkheden. Scholen bereiden zich best nu al voor hoe ze dit het best aanpakken in de lokale context. Over het nut van examens zelf bestaat hopelijk geen enkele twijfel meer.
Phelps, R. P. (2012). The effect of testing on student achievement, 1910–2010. International Journal of Testing, 12, 21–43. doi:10.1080/15305058.2011.602920 PDF
Wouter Duyck, verschenen in De Standaard, 17 november 2020, PDF
