Onbegrijpelijk. Dat is wat Wouter Duyck (47, UGent) dacht toen hij gisterochtend las dat zeventien Belgische experten de overheid oproepen om sociale media te verbieden voor jongeren onder zestien jaar. De professor cognitieve psychologie is zeer scherp voor de experten die de open brief tekenden. Hij noemt ze schadelijke paniekzaaiers. Jeroen Bossaert
Zeventien Belgische experten stellen in een open brief dat het hoog tijd is dat de overheid ingrijpt op het gebruik van sociale media en smartphones door minderjarigen. Wat vindt u van dat initiatief?
(diepe zucht) Ik heb de brief gelezen en vind het onbegrijpelijk dat experten daar hun handtekening onderzetten. Het is volstrekt in tegenspraak met de wetenschappelijke literatuur over de effecten van sociale media en smartphones op jongeren. Ik vind het initiatief echt onzin.
Ik tel nochtans negentien referenties naar wetenschappelijke studies onderaan de brief.
Het zijn heus niet allemaal wetenschappelijke studies. Er staan ook boeken en overheidsrapporten tussen. Maar zelfs als je enkel naar het wetenschappelijk werk kijkt, is er een probleem. Want het gaat over geïsoleerde studies bij kleine groepen. Het is niet correct om daar de algemene conclusie uit te trekken dat smartphones en sociale media gevaarlijk zijn voor onze kinderen. Je moet naar overzichtsstudies kijken. Dat zijn studies die de resultaten van tientallen onderzoeken bundelen en op zoek gaan naar verbanden. Zo zijn er al een stuk of vijf gevoerd de voorbije jaren.
Daaruit blijkt dat er inderdaad een link is tussen het mentaal welzijn van jongeren en het gebruik van sociale media of smartphones, maar dat verband is piepklein. Het mentaal welzijn van onze jongeren zou voor amper één procent beïnvloed worden door sociale media. Dat rechtvaardigt voor mij voorlopig geen algemeen verbod voor álle jongeren onder zestien jaar. Over die grote overzichtsstudies wordt in de brief echter met geen woord gerept. Men heeft enkel voor de studies gekozen die de boodschap ondersteunen. De ondertekenaars zijn ook bijna allemaal psychiaters. Dat zijn mensen die vooral de probleemgevallen in hun praktijk krijgen. Ik vrees dat hun beeld op de ‘doorsnee jongere’ daardoor serieus vertekend is.
De auteurs erkennen dat er nog geen robuust wetenschappelijk bewijs is voor de schadelijke effecten, maar ze vinden dat geen reden om voorlopig niks te doen. Ze vinden dat de overheid uit voorzorg moet ingrijpen. U volgt die redenering niet?
Ik vind die stelling diep problematisch. Waarom zou je iets verbieden waarvan je niet zeker weet of het schadelijk is? Bij tabak, alcohol of softdrugs ligt dat anders. Er is veel wetenschappelijk bewijs dat het gebruik daarvan schadelijk kan zijn. In dat geval is een verbod voor minderjarigen gerechtvaardigd. Maar voor sociale media gaat dat argument dus niet op.
In Frankrijk en Australië bestaan al wetten die sociale media onder zestien jaar verbieden. Waarom zou dat hier dan niet kunnen?
Het is gewoon niet nodig. Ik merk dat er véél onrust is bij ouders en bij politici. Quasi alle problemen in onze samenleving worden tegenwoordig aan sociale media gekoppeld. Terwijl daar dus geen bewijs voor is.
Ik vind het schadelijk dat wetenschappers en experten die angst voeden met dit soort open brieven. Ze zaaien paniek terwijl dat nergens voor nodig is. Maar het is populair, natuurlijk. Het is zelfs een verdienmodel geworden. Als je vandaag een boek publiceert over negatieve effecten van sociale media dan heb je bijna zeker een bestseller. Kijk naar het boek ‘Generatie Angststoornis’ van de Amerikaanse psycholoog Jonathan Haidt dat vorig jaar verscheen. Dat is een wereldwijde hit geworden en heeft veel invloed in dit debat. Het is beklijvend geschreven, maar het is wetenschappelijk zwak onderbouwd. Veel lezers beseffen dat niet en gaan mee in de boodschap: sociale media zijn een pest.
U kan toch niet ontkennen dat via sociale media jongeren zeer snel en makkelijk in aanraking kunnen komen met problematische inhoud?
Het gaat sneller dan vroeger, dat klopt. Maar zijn we vergeten dat tieners in de jaren 80 en 90 ook al op zoek gingen naar de Playboy en gewelddadige films? Het is een illusie om te denken dat we als ouders of maatschappij kunnen controleren wat minderjarigen te zien of te horen krijgen. Het debat dat we daarover voeren, is bovendien eeuwenoud. Telkens er nieuwe vormen van technologie ontstaan, sluipt er een angst in de maatschappij over de schadelijke effecten ervan.
Vierhonderd jaar voor Christus waarschuwde filosoof Plato al dat boeken lezen mensen dommer zou maken. Veel recenter hebben we hetzelfde zien gebeuren toen televisie opkwam. Of videotheken. Ook games zijn lange tijd gezien als zeer schadelijk voor onze jongeren. Maar wat zien we keer op keer? Dat de schrik na verloop van tijd uitdooft.
Hoe komt dat volgens u?
Omdat we leren omgaan met de nieuwe technologie. Daardoor neemt onze angst af en durven we zelfs de positieve effecten te erkennen. Bij sociale media zijn die er ook, trouwens. Het aantal studies is nog beperkt, maar hier en daar zie je onderzoeken die aangeven dat het sociaal netwerk van jongeren net sterker zou kunnen worden door het gebruik van sociale media. En dus niet zou leiden tot sociaal isolement, wat vaak gedacht wordt. Maar ik geef toe: dat zijn kleine studies. Er zijn bij mijn weten nog geen grote overzichtsstudies naar positieve effecten van sociale media op onze kinderen. Het toont aan dat de wetenschappelijke wereld daar blijkbaar amper in geïnteresseerd is.
U zegt dat de overheid weg moet blijven van een verbod op sociale media, maar pleit u dan voor een ongelimiteerde toegang voor minderjarigen?
Ik pleit voor iets zeer eenvoudigs: gezond verstand van de ouders. Zij zijn in de eerste plaats verantwoordelijk voor hoe hun kinderen met sociale media of smartphones omgaan. Als ouder kan je perfect grenzen stellen en met je kinderen in gesprek gaan over de risico’s en gevaren van sociale media. Daar hoeft een overheid niet in tussen te komen. Hanteer duidelijke regels en doseer het gebruik. Net zoals je een kind wel één maar niet drie ijsjes laat eten.
Vraag een kind aan het einde van de dag niet alleen naar hoe het was op school, maar ook naar hoe het gaat op Instagram of Snapchat. En laat u vooral niet te veel angst aanjagen door onheilsprofeten die claimen dat uw kind sowieso mentale problemen zal ontwikkelen omdat hij of zij een uurtje bezig is met sociale media. Daar is geen bewijs voor. Een algemeen verbod voor alle jongeren is bovendien ook amper te handhaven. Je kan geen agenten op pad sturen om jongeren te controleren op gebruik van sociale media en digitaal zijn er altijd tal val manieren om leeftijdscontroles te omzeilen. Het is vergeefse moeite.
JEROEN BOSSAERT
Verschenen in Het Laatste Nieuws, 7 mei 2025, PDF
